Olijfbomen : het zuiden in je tuin

De olijfboom: symbool voor vrede, wijsheid, overvloed.

Zo’n knoestige olijfboom naast de deur of op het terras … het doet meteen denken aan vakantie.

De olijfbomen (Olea europaea) maken deel uit van de Oleaceae (Olijfboomfamilie) en ze worden steeds meer populair.

Het zijn ook helemaal geen moeilijke planten.

Er bestaan ongeveer 30 botanische soorten en een 80 tal gecultiveerde soorten die vooral in Zuid-Europa en Noord-Afrika traditioneel een zeer belangrijke cultuurplant zijn, al zijn ze nu wel op bijna alle continenten terug te vinden.

De olijf, vrucht van de olijfboom wordt gegeten en uit de pit en het vruchtvlees wordt olijfolie gewonnen. De olijf is traditioneel en ook vandaag nog een van de belangrijkste landbouwproducten van de landen rond de Middellandse Zee.

DE OLEA EUROPAEA

Olijfbomen maken al sinds de oudheid jaren deel uit van onze cultuur. Ze hebben zich circa 6000 jaar geleden verspreid vanuit Palestina naar de gebieden rond het oostelijk deel van de Middellandse Zee, zoals Syrië en Klein-Azië.

• al duizenden jaren wordt de boom in de literatuur van landen rond de Middellandse Zee genoemd, zoals in Griekse mythologie en Tenach. Volgens de Griekse mythologie schonk de godin Pallas Athena in haar wijsheid een olijfboom aan de stad Athene. Nog steeds staat er daarom een olijfboom op de Acropolis.
• De Grieken maakten voor de winnaars van de Olympische Spelen, lauwerkransen die bestonden uit gevlochten takken en bladeren van de wilde olijfboom. De eer van het winnen was voor de welbegoede atleten meer dan voldoende.
• Later stond de olijftak symbool voor vrede en verzoening. In de Joodse cultuur wordt de boom nog steeds als symbool van vrede en geluk gezien.
• De Romeinen maakten de vrucht algemeen bekend in het mediterrane gebied.
• De olijfboom was in de oudheid vooral een zeer belangrijke voedselbron en dat is hij tot op heden in het Midden-Oosten gebleven. Tijdens de Intifada of de opstand in Gaza slaagden Palestijnen er in maandenlang op een dieet van brood, olijfolie en olijven te overleven.
• Maar er was meer, olijfolie werd tevens als lampolie gebruikt, werd ook bij het balsemen van lijken toegepast en als geurbalsem. Ook het Christendom kon niet om de olijfolie heen en adapteerde deze bij het heilig oliesel.
• Na de ontdekking van Amerika werden olijfbomen uit Sevilla naar de Antillen gevaren en verder over het Amerikaanse continent verspreid.

Nu worden ze over de hele wereld gekweekt voor de productie van olijven, olie en afgeleide producten. Én de olijfboom kent een nieuwe bestemming als sierboom.

Een beetje zon, een beetje water

De boom groeit aanvankelijk relatief langzaam, heeft een dikke stam en lange wortels. Vanwege de groei van de wortels, moet er telkens een minimale afstand tussen de bomen worden aangehouden bij het beplanten. Pas na 5 jaar begint de boom vruchten te dragen.

Met zijn sierlijke takken en verweerde stam verovert de groenblijvende olijfboom stilaan onze tuinen. De meeste soorten, zoals de Spaanse Arbequina, zijn goed tegen ons klimaat bestand. Geef de olijfboom wel wat meer water dan in zijn thuisland, omdat de wind hem hier sneller uitdroogt.

Hoe overwintert de olijfboom?

Let op: olijfbomen zijn niet 100% winterhard al wordt het soms anders beweerd. De oudere planten mogen het ganse jaar in volle grond staan. Ze herstellen snel na lichte vorst.  Tot temperaturen van -10° C houden goed gevestigde olijfbomen het wel even uit. Vooral mits enige bescherming met vliesdoek, waar ze toch nog zon en voldoende lucht krijgen, houden ze het nog heel wat langer vol. Dank zij deze winterhoes wordt de temperatuur met 7°C verhoogd. Deze doeken zijn gemaakt van fleece en laten vocht en licht door. Gebruik van noppenfolie (bubbeltjes plastic) wordt afgeraden. Dit zorgt nl. voor condensvorming waardoor de vorst sterker toeslaat.

Olijfbomen staan best op een beschutte zonnige standplaats. Het is vooral in koude winters belangrijk om de planten te beschermen tegen uitdrogende oosten- en noordenwind. Een beschutte standplaats op het zuiden, al dan niet kunstmatig beschermd tegen de wind kan wonderen doen. Geef de bomen in de winter (wanneer het niet vriest) om de vier weken water. Regen alleen is zeker niet voldoende vocht voor een boom in pot.

Staat je olijfboom in een plantenbak en wens je die in de winter in een serre, veranda of andere ruimte onder te brengen? Hou er dan voldoende rekening mee dat je olijfboom een wintergroene bladhoudende plant is en deze dus ook in de winter voldoende licht moet krijgen. Bij een te donkere standplaats zal onvermijdelijk ook bladval optreden. Indien nodig kan je boven je plant speciale plantenlampen of UV lampen hangen, deze eventueel met een timer laten werken en zo het nodige extra licht aan je olijfboom bezorgen. Zorg er voor dat de boom ook een 8-9 uur rust krijgt (donker - zonder licht).

Welke grondsoort en/of bemesting wil de olijfboom?

De olijfboom is geen veeleisende boom, hij kan zowel in arme grond als in rijke grond geplant worden. Van nature houdt hij wel van een kalkrijke bodem die goed gedraineerd is! Overbemesten heeft geen enkele zin want dit zal enkel een explosie aan vegetatieve groei teweeg brengen en ten koste zijn van de bloei en de vruchten. De meeste bloemen en vruchten bekom je op een arme bodem!

Wil je wat extra voeding geven; dan kan je in de lente een handjevol (voor jonge boom) of 2 handen vol (voor grote boom) organische meststof toe te dienen. Volgens de universiteit van California volstaat een meststof met een NPK die voor geen enkel cijfer boven de 10 gaat en ongeveer gelijk is voor ieder onderdeel. Maar de gewone organische mest die je voor je andere planten gebruikt voldoet zeker ook, zolang hij maar langzaam werkend is.

Planten in pot zou je in de maand juli nog eens een extra mest kunnen geven, maar zeker niet later, want we willen dat onze olijfboom goed klaar gemaakt wordt voor de aankomende winter.

Wie graag zo’n knoestige boom in de tuin wil, maar het prijskaartje wat hoog vindt – voor een 50 jaar oude boom betaal je al gauw 700 euro – kan er zelf een opkweken. Koop een jong boompje en plant het in de eerder vermelde kalkhoudende grond die voldoende gedraineerd is.

Van een olijfboom kan je levenslang plezier hebben. Sommige soorten kunnen honderden jaren oud worden. Oude olijfbomen zijn bijzonder waardevol. De oudste olijfboom van Italië, die zich in Trevi bevindt, zou er al 1700 jaar staan!

Heeft de olijfboom behoefte aan veel of weinig water?

Volwassen olijfbomen hebben een bijzonder goed ontwikkeld wortelgestel en kunnen net als druivelaars hun water zeer ver en diep uit de grond halen. Jong aangeplante bomen zullen net als iedere andere boomsoort de eerste jaren extra aandacht nodig hebben. Staat de boom in volle grond, geef dan in de warme en droge maanden minstens 1 x per week water veel water – dat betekent niet een tiental seconden met de tuinslang besproeien maar echt enkele tientallen liters geven, uiteraard afhankelijk van de grootte van de boom en de droogte en warmte van het moment.

Olijfbomen in pot dienen eerst en vooral onderaan van een zeer goede drainage laag voorzien te worden, zodat overtollig water steeds weg kan. Het water dat in de onderschotel blijft staan, mag je na 1 uur verwijderen - ze houden niet van natte voeten. Afhankelijk van de grootte van de boom kan het in hele droge en warme periodes noodzakelijk zijn om tweemaal tot driemaal per week water te geven.

De schaar erin

Het snoeien van de olijfboom hoeft geen probleem te zijn. Eigenlijk moet de boom nooit gesnoeid maar daarnaast kan de boom net als een knotwilg rigoureus elk voorjaar geknot worden. Dat zijn de twee uitersten. Het is gewoon belangrijk om te weten of de olijfboom bestemd is om er vruchten van te krijgen. Weet dat een olijfboom nooit twee maal aan dezelfde tak vruchten draagt. Dan dient men dus de takken die gedragen hebben in het voorjaar terug te nemen.

En 'hoe' snoeien?

Bij exemplaren in volle grond knipt u eind februari, begin maart de opgeschoten of kalende takken in. Hou het midden van de kruin luchtig en verwijder verticaal groeiende en kruisende takken. Knip de kleine scheuten onderaan weg. Geef na de snoei wat organische  meststof. Een andere mogelijkheid is om de takken van de boom terug te knippen tot 20 cm van de stam.

Heb je een olijfboom in pot, die hebben genoeg aan een ‘lichte vormsnoei’.

Zijn er probleempjes?

• Wat als je olijfboom tijdens of kort na de winter al zijn bladeren verloren heeft?

De olijfboom kan de eerste winter na aanplant zijn blad verliezen. Dit is geen probleem, het is de aanpassing van ons klimaat. Hij is bladhoudend en moet dus steeds (hoe weinig ook) vocht kunnen opnemen om de verdamping langs de bladeren te compenseren. Als we overdag even boven het vriespunt gaan met een lekker zonnetje, is er weinig aan de hand, blijft het echter langdurig vriezen dan moeten we hem beschermen tegen uitdroging door in te pakken. Doen we dit niet dan heeft onze boom maar een kans om zich te redden en dat is van zijn bladeren zien af te komen In de lente moet je dan gaan controleren hoe erg de schade is, gewoon even met de nagels van je vinger over de bast krassen en is die nog groen, dan is er goede hoop, is het bruin en dor, dan is deze tak alvast verloren. Meestal zijn het slechts de minder afgeharde (jonge takken en toppen ) takken die te lijden hadden. Rond ten laatste juni moet je normaal al weer volop jong blad te voorschijn zien komen.

• Krullen de olijfbladeren en vallen ze af, dan staat de boom te vochtig.
• Als de bladeren geel worden en afvallen, krijgt de boom te weinig water.
• Ronde gele vlekken met verkleuring erin wijzen op een schimmel, die je eenvoudig kunt bestrijden met koper(sulfaat).
• De boom kan ook te lijden hebben van insecten: schild- of bladluizen. Behandel ze met een krachtige waterstraal of een milieuvriendelijk product.

Olijfboom als decoratieve kuipplant

Maar los van de beladen traditie, historie en productieve waarde heeft de olijfboom ook een bijzonder decoratieve waarde.

Hij heeft een bijzonder architecturaal en grillig silhouet, geen twee olijfbomen zijn identiek, hij wordt ook honderden jaren oud en met de leeftijd stijgt zijn bijzonder karakter. Hij heeft ook een bijzonder attractief blad, smal en grijsgroen en vaak komt het ons bekend voor, wellicht omdat het zo goed om een wilgenblad lijkt. In warme zomers worden we vergast op een zee van bloemen waar tal van insecten gretig op af komen en met wat geluk verschijnen eind van de zomer de eerste olijven.

Nog een belangrijke tip:

Olijfbomen koop je best bij een gespecialiseerde kwekerij : zij kunnen u de nodige uitleg verstrekken, gebaseerd op jarenlange ervaring. Bij ons in de buurt van Tielt ( nl. in Aalter) is een zaak die gespecialiseerd is in zuiderse planten en bomen en dit van klein tot groot (foto hierboven).   http://www.may-flowers.be/

En wie nog dat stukje meer wil weten over de vruchten van de olijfboom, inmaken van olijven en olijfolie kan ook iets vinden op :

http://www.tuinadvies.be/olijfbomen_goedkoop_kopen.htm.

http://www.plantenkwekerijen.be/olijfboom-oleaeu.html