Af en toe verleid door de bes

Trek de natuur in, wandel rond en geef je ogen en oren de kost. Waar bessen zijn, zijn vogels. Ze zingen in dit herfstzonnetje hun mooiste liedjes, af en toe verleid door de bes. Meneer merel of lijster doen zich tegoed maar gunnen de anderen ook wat. Nu maar hopen dat de wandelaar in het bos de bessen laat hangen en zich niet gedachteloos laten meeslepen door de trend van wildplukken.

Wil je van dichtbij genieten van dat schouwspel, plant een bessenstruik in je eigen tuin. Dan heb je bloeiende struiken van mei tot juni en rode bessen in de herfst. Alles gadeslaan, gewoon terwijl je koffie of thee drinkt en de vogels genieten met je mee.

Veel bessenstruiken geven voedzame bessen voor vogels, ze geven kleur in de herfst en in het voorjaar mooie, vaak sterk geurende bloesem. Hoe donkerder rood, oranje, blauw of zwart de bessen zijn, hoe happiger voor vogels. Logisch want de lichtgekleurde witte of gele zien minder goed.

 

De Lijsterbes (of Sorbus aucuparia)

Deze boom groeit in de eerste jaren snel omhoog en wordt later breder. Hoe ouder de boom, des te dikker is de omvang van de stam en de boomkruin beter vertakt. De bomen hebben een opvallende bloei, grote trossen bessen en een geveerd blad. De boom wordt lijsterbes genoemd omdat vooral lijsters (maar ook andere vogels) dol zijn op de bessen. Er wordt ook gesproken van kraalboom of vogelbessenboom. Vanwege de dichte boomstructuur is de lijsterbes is ook een zeer geschikte plek voor vogels om te broeden.

De wetenschappelijke naam aucuparia komt van het Latijnse woord aucupor (vogelvangst). Er werden namelijk veel vogels gevangen bij dit soort bomen.

In mei verschijnen prachtige roomwitte, sterk ruikende schermbloemen, gevolgd door gele of oranjerode bessen in de nazomer.

Bijen verzamelen graag het lichtgele stuifmeel van de bloesem. De bloemen trekken in de zomer meerdere insecten aan; naast bijen zie je er ook zweefvliegen, hommels en vooral veel wespen.

De donkergroene, geveerde bladeren verkleuren mooi in de herfst.

De oranjerode vrucht is eigenlijk geen echte bes. Het zijn net mini, melige appeltjes die ongeveer 1 cm groot worden en 2-3 bruine, steenharde pitten (zaden) bevat.

Het is een lekkernij voor vele vogelsoorten. Het vlees is zurig en heeft een aromatische bijsmaak. Vooral lijsters en merels maar ook kramsvogels, koperwieken, spreeuwen, groenlingen en vinken komen erop af, speciaal voor de zaden. Vogels zorgen voor de verspreiding, omdat de onverteerbare zaden hun lichaam weer verlaten. En er zijn nog andere besseneters zoals eekhoorns en muizen.

foto boven: kramsvogels

 

De lijsterbes houdt van veel licht, veel zon, maar doet het ook aardig in de halfschaduw. Hij is niet vorstgevoelig, groeit zowel op arme en droge gronden, maar gedijt evengoed op rijkere. Kleigrond en nattere grond stellen ze echt niet op prijs. Heel geschikt als bloesemhagen, ideaal in een kleine voortuin of stadstuin.

Rauw zijn de besjes niet eetbaar, maar ze gaan goed in confituur. Als je de vruchten kookt of droogt, breek je de giftige stof af. Na de eerste vorst in de herfst kunnen de vruchten geplukt worden om te verwerken in jam, likeur en vruchtenwijn. Zij bevatten veel vitamine C. In Duitsland is het gebruikelijk ze op jenever te zetten.

Nadat de vruchten 8 tot 12 uur geweekt zijn in verdunde azijn, kunnen zij tot jam verwerkt worden, eventueel gemengd met appels.

Lijsterbesjenever:

  • pluk 500 gram zoete, rijpe lijsterbessen. Als de vorst er nog niet overheen is gegaan, kun je ze een nachtje in de vriezer leggen of de bitterheid wegnemen door de bessen te overgieten met koud water.
  • Voeg daar een eetlepel azijn aan toe en laat ze een nachtje staan.
  • Was de lijsterbessen en plet met een vork. Doe ze in een glazen weckpot en roer er 250 g suiker doorheen.
  • Leg er een handdoek over en laat het twee dagen staan.
  • Giet er een liter brandewijn over. Doe er nog 5 jeneverbessen bij en laat dit een maand staan.
  • Daarna filteren en voorzichtig proeven, indien nodig nog wat suiker toevoegen. Daarna nog 14 dagen laten staan (geregeld schudden).

https://www.kraeuter-destillerie.tirol/blog/tiroler-schnaps-geschichten/2010/11/15/lijsterbesjenever/

 

SOORTEN LIJSTERBES

1. Sorbus Aria (meelbes)

Zeer dicht verwant met de gewone lijsterbes is de Meelbes (Sorbus aria). De boom groeit langzaam en vertakt laag waardoor de gladde stam kort blijft Deze boom kan 20 meter hoog worden en heeft een dichte, ronde kroon.

Het is een opvallende lijsterbes door het tamelijk grote en ovale blad dat geen insnijdingen heeft en aan de onderzijde blijvend witviltig is. Ook de bladknoppen en het ontluikende blad zijn grijs en zacht behaard. Later verkleurt de bovenkant van het blad donkergroen doordat de beharing afvalt. Hij bloeit eveneens in mei met witte bloemtrossen en in de herfst volgen de oranjerode, eetbare maar melige bessen.

 

2. Sorbus Intermedia (Zweedse meelbes) is ontstaan uit een spontane kruising tussen de gewone lijsterbes en de meelbes. De bladeren zijn veellobbig met gezaagde randen. De onderkant is grijs viltachtig behaard. De bloemen zijn wat groter dan bij de gewone lijsterbes. De vruchten zijn langwerpig, oranjerood en pas in september rijp. Ze zijn melig met een zoete smaak en bevatten meestal 2 pitten. Deze boom is zeer goed tegen wind bestand. Het hout is blank en kernloos. Het laat zich gemakkelijk kloven en is daarom geschikt voor de vervaardiging van trommelstokken, kegels en houten ballen.

 

3. Sorbus aucuparia 'Fastigiata' is een zuilvormige uitvoering van de gewone lijsterbes die langzaam groeit en niet veel hoger wordt dan 7 meter. Het geveerde blad is donkergroen. De leuke crèmekleurige bloemschermen verschijnen in mei - juni. Daarna komen grote tuilen met dieprode bessen, die ongeveer 1,2 centimeter in doorsnede zijn. De vogels schijnen ze niet lekker te vinden, daarom blijven ze tot midden oktober aan de boom hangen.

Verder zijn er nog de :

  • Sorbus aucuparia Edulis en Sorbus aucuparia Konzentra (vooral geschikt voor bereiding van vruchtensappen en gelei)
  • Sorbus aucuparia Rosina (grote, vuurrode vruchten die aangenaam zoetzuur en aromatisch zijn. Geschikt voor gelei, vruchtensap, compote en om te konfijten.
  • Sorbus domestica is een bij ons haast onbekende soort. Deze groeit vooral in submediterraan klimaat in gemengde eikenbossen in wijngebieden en is gevoelig voor late vorst

Foto: Sorbus aucuparia Rosina

twee foto's hierboven - Sorbus domestica


WEETJES

  • De bessen kunnen vlekken geven, zet de struik/boom daarom niet vlak bij een deur of terras.
  • De lijsterbes is een uitstekende voedselbron voor insecten, zoals kevers, wantsen, bladwespen en bladluizen, maar ook rupsen, kleine vlinders, vogels en zoogdieren voeden zich met de vruchten, de bladeren, de loten en andere delen van de boom.
  • Gedroogde vruchten kunnen gevoerd worden aan kippen, schapen en varkens. Ook mensen weten er wel raad mee. Heel vroeger at men de bessen rauw: ze zijn rijk aan vitamine C maar smaken erg wrang. Dagelijks een paar rode vruchten kauwen zou echter de stoelgang bevorderen. Bij hoest of heesheid werd aangeraden acht gedroogde lijsterbessen, verdeeld over de dag, langzaam op te sabbelen maar de lijsterbes-zaadjes uit te spuwen, omdat die giftig blauwzuur bevatten.
  • De lijsterbes levert voortreffelijk meubelhout. Het is sterk, elastisch, dicht van structuur en vaak gezocht voor houtsnijwerk. Van dunne stammen maakt men o.a. palen, wandelstokken, herdersstaven, fluiten en spinnewielen. Dikkere stammen zijn geschikt voor meubels en wordt door draaiers en makers van werktuigen gebruikt.
  • Men gebruikte vroeger de schors van lijsterbes voor het rood of bruin kleuren van wol.
  • De bessen kunnen verwerkt worden tot jam, wijn, likeur en jenever; geroosterde bessen leveren een uitstekend koffiesurrogaat
  • In Engeland noemde men deze boom ook witchwood (heksenhout) dus omdat men geloofde dat hij bescherming tegen heksen gaf.
  • Vroeger dacht men dat een lijsterbes naast de deur geplant, je huis beschermde tegen heksen, bliksem en ander onheil. Kruisen gemaakt van 2 lijsterbes-takjes omwonden met rode draad werden boven de deuren en ramen van het huis en bij dieren gehangen om ongewenste bezoekers te weren en te beschermen tegen het kwaad.
  • De Kelten waren van mening dat: "wie ook maar drie van deze bessen eet, al werd hij 100 jaar, hij in een jong mens van 30 jaar zal veranderen'. Wil je zelf ervaren dat een verjongingskuur zo simpel is? Wacht dan tot de bessen rijp zijn! :-)

 

Meer informatie en nog meer soorten lijsterbes vind je bij volgende links:

https://www.tuinadvies.be/artikels/bomen_lijsterbes

http://sherpaz.nl/scouting/db/materiaallijst/technieken/bomen/bomen/lijsterbes.asp